De kracht van verwachting
16 Feb, 2022
Door Nienke van der Heide
Hoogleraar psychologie Andrea Evers is een veelgevraagd spreker in academische kringen, maar ook ver daarbuiten. Om er een paar te noemen: afgelopen oktober sprak zij op het congres van het Consortium voor Integrale Zorg & Gezondheid, en in 2018 gaf zij een lezing op een symposium van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Evers verschijnt regelmatig in de media en gezondheidsbladen, en werd uitgebreid geïnterviewd voor de OERsterk-podcast van Richard de Leth. En dat is niet vreemd: Evers doet onderzoek naar het intrigerende fenomeen van het placebo-effect. Daarmee raakt haar werk aan grote thema’s met zowel maatschappelijke als heel persoonlijke implicaties: gezondheid, genezing, de vraag welke behandelingen effectief zijn en welke slechts geldklopperij.
Het woord placebo-effect heeft een negatieve bijklank. Het roept associaties op met naïviteit, wensdenken en illusie: iemand voelt zich alleen maar beter omdat hij of zij verwácht zich beter te voelen. Voor onderzoekers die op zoek zijn naar de werkzaamheid van een behandeling is het placebo-effect een effect waarvoor gecorrigeerd moet worden: het wordt gezien als een effect dat de ‘werkelijke’ resultaten vertroebelt. Iemand ervaart minder pijn, of kan weer soepel lopen – maar komt dat nu door de behandeling of door de verwachting van die persoon? Om het verwachtingseffect uit de resultaten te filteren wordt in de ideale onderzoeksopzet een medische behandeling daarom vergeleken met behandeling met een placebo. Vaak gaat het daarbij om een nepmedicijn, zoals een pil of infuus waarin de stof die onderzocht wordt op werkzaamheid ontbreekt. Maar het kan ook gaan over een ingreep waarbij de component die onderzocht wordt niet echt wordt uitgevoerd, zoals een nep-operatie. In een Fins onderzoek uit 2013 naar de effectiviteit van een knieoperatie bij een gescheurde meniscus werd bij de controlegroep net gedaan alsof er een operatie werd uitgevoerd: de chirurg vroeg om alle benodigde instrumenten, manipuleerde de knie net als bij een echte operatie, hield een instrument tegen de knie, maar dan zonder het mes, en gebruikte de afzuiger. En hoe onwaarschijnlijk het ook klinkt: zelfs bij deze nepoperatie bleek het placebo-effect te leiden tot vrijwel dezelfde verbeteringen als de echte operatie.1
Lees het gehele artikel vanaf pagina 16 in het VNIG 2/22.
Wilt u het gehele artikel als PDF bestand ontvangen? Bestel het dan hier voor € 3,50.
Bronvermelding:
1. Sihvonen, R., Paavola, M., Malmivaara, A., Itälä, A., Joukainen, A., Nurmi, H., Kalske, J. and Järvinen, T. (2013). Arthroscopic Partial Meniscectomy versus Sham Surgery for a Degenerative Meniscal Tear. Engl J Med 2013; 369:2515-2524. DOI:10.1056/NEJMoa1305189
2. Kahl, A. L., Kirchhof, J., Petrakova, L., Müller, J., Laubrock, J., Brinkhoff, A., Unteroberdörster, M., Benson, S., Wilde, B., Witzke, O., & Schedlowski, M. (2018). Are Adverse Events Induced by the Acute Administration of Calcineurin Inhibitor Cyclosporine A Behaviorally Conditioned in Healthy Male Volunteers? Clinical therapeutics, 40(11), 1868–1877. DOI:10.1016/j.clinthera.2018.09.008
3. Evers, A.W.M., Colloca, L., Blease, C., Gaab, J., Jensen, K.B., Atlas, L.Y., Beedie, C.J., Benedetti, F., Bingel, U., Büchel, C., Bussemaker, J., Colagiuri, B., Crum, A.J., Finniss, D.G., Geers, A.L., Howick, J., Klinger, R., Meeuwis, S.H., Meissner, K., Napadow, V., Petrie, K.J., Rief, W., Smeets, I., Wager, T.D., Wanigasekera, V., Vase, L., Kelley, J.M. and Kirsch, I. (2021) What Should Clinicians Tell Patients about Placebo and Nocebo Effects? Practical Considerations Based on Expert Consensus. Psychother Psychosom 2021;90:49–56. DOI:10.1159/000510738
4. Bialosky, J. E., & Robinson, M. E. (2017). Placebo disclosure does not result in negative changes in mood or attitudes towards health care or the provider. The Journal of manual & manipulative therapy, 25(3), 151–159. DOI:10.1080/10669817.2017.1298699
5. Elsenbruch, S., & Enck, P. (2015). Placebo effects and their determinants in gastrointestinal disorders. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology. 12(8), 472–485. DOI:10.1038/nrgastro.2015.117