Ethische reflectie in de leefstijlgeneeskunde
26 Aug, 2020
Door Floor van Orsouw
Duurzame gedragsverandering bewerkstelligen is een hele uitdaging. Wat doe je als je cliënt jouw advies aan zijn laars lapt of niet in staat blijkt het in praktijk te brengen? Misschien handelt de cliënt vanuit andere waarden dan jij. Of ben je je er niet van bewust welke waarden in je leefstijladvies een rol spelen. Dan kan ethische reflectie heel behulpzaam zijn. Als tegenhanger van een rekenkundige benadering van kwaliteit krijgt ethische reflectie – vaak in de vorm van moreel beraad – momenteel veel aandacht in de gezondheidszorg. In dit artikel wordt onderzocht hoe het wegen van waarden kan helpen in het zoeken naar wat goede zorg is in de leefstijlgeneeskunde.
In ons persoonlijke en professionele handelen worden we, vaak onbewust, geleid door moraal. Moraal is het geheel van normen en waarden. Deze normen en waarden beïnvloeden ook hoe wij onszelf, de ander en de omgeving zien, meestal zonder dat we dat in de gaten hebben. Ongeschreven regels over hoe je je hoort te gedragen noemen we normen. Waarden zijn de achterliggende idealen die als waardevol worden beschouwd. Een norm is bijvoorbeeld: ‘als je van mening verschilt met een ander dan ga je hem niet gelijk uitschelden of slaan’ en de achterliggende waarden zijn dan beleefdheid en respect. Dat lijkt misschien heel logisch, maar dat hoeft het niet te zijn. Voor sommigen is de norm ‘je laat niet over je heenlopen en daarom geef je de ander van katoen’, met als achterliggende waarden zelfrespect en trots. Het is belangrijk om te beseffen dat onze eigen normen en waarden niet zo vanzelfsprekend zijn als we zelf denken. In een tijd waarin er geen sprake meer is van een verzuilde samenleving met vanzelfsprekende rolpatronen, staat de moraal niet meer vast, maar is deze veranderlijk geworden.
Het nadenken over en analyseren van moraal noemen we ethiek. Vaak worden we pas gedwongen om te kijken naar die impliciete moraal als deze botst met een andere moraal, bijvoorbeeld die van een cliënt die aanklopt bij een leefstijltherapeut. Leefstijlgeneeskunde is het onderzoek naar en het therapeutische gebruik van evidence-based voedings- en leefstijlinterventies, zoals de overschakeling naar een overwegend onbewerkt en plantaardig voedingspatroon, reductie van blootstelling aan toxische stoffen, regelmatige beweging, verbetering van de slaap en stressvermindering. Deze interventies hebben het doel om leefstijlgerelateerde ziektes te voorkomen, te behandelen of volledig om te keren.1 De botsing tussen moralen kan al blijken uit een vraag als: ‘Waarom is het zo belangrijk dat ik helemaal stop met roken/suiker/vet eten als ik me er lekker bij voel?’ De vraag van de ander kan een uitnodiging zijn om alerter te zijn op de achterliggende waarden van ons professionele handelen.