Belichaamde communicatie

23 Apr, 2018

Door: Karlien Bongers

Het eten is bijna klaar als m’n lief thuiskomt. De deur valt net iets te hard in het slot en ik zie afhangende schouders onder een strakke mond en ogen die op onweer staan. Mijn tevreden gevoel over mijn dag verdwijnt als sneeuw voor de zon. Zonder erbij na te denken vraag ik ‘Zware dag gehad?’ en plof aan tafel als voorbereiding op een maaltijd vol gedoe op het werk.

De meeste mensen zullen bij ‘communicatie’ in eerste instantie denken aan het bewust uitwisselen van woorden. Echter, het overgrote deel van ons doen en laten wordt bepaald door ons onderbewuste dat een 200.000 keer grotere hersencapaciteit heeft dan ons bewuste. Hersenen blijken bijvoorbeeld al actief te worden voordat een bewuste handeling wordt uitgevoerd. Dit zogenaamde gereedheidspotentieel werd in 1979 door Libet voor het eerst aangetoond met een experiment waarbij de deelnemers zelf mochten kiezen wanneer ze hun vinger op een draaiend lichtpuntje plaatsten. Tenminste 500 milliseconden voordat ze bewust kozen op welke plek ze hun vinger zouden gaan plaatsen, bleek de motorische hersenschors al actief te worden.

Het woord communicatie komt van het Latijnse woord communicare dat ‘iets gemeenschappelijk maken’ betekent. Het proces van communiceren is het delen van informatie door het uitwisselen van signalen. Hiervoor heb je zowel een zender als een ontvanger nodig, die beiden hun eigen betekenis aan het signaal geven. Zo communiceren planten met hun omgeving om hun voortplanting te bevorderen door bijvoorbeeld geur en kleur en om zich tegen belagers te verdedigen. De passiebloem bijvoorbeeld maakt ter bescherming tegen vraat kleine bolletjes die lijken op de eitjes van de zebravlinder. Door deze nagebootste eitjes legt de vlinder zijn eitjes ergens anders, om niet het risico te lopen dat ze worden opgegeten door de rupsen van een andere zebravlinder.

Taal is slechts een deel van de menselijke communicatie waarbij toonhoogte, intonatie, zinsopbouw en non-verbale signalen medebepalend zijn voor de betekenis van onze woorden. Binnen de neurowetenschappen komt er steeds meer overeenstemming over de specifieke neurale netwerken die een rol spelen bij verschillende sociale interacties. Bij de interpretatie van iemands stem bijvoorbeeld, zijn hersencircuits betrokken die de premotorische hersenschors verbinden met het limbisch systeem en dan vooral met de amygdala, onze thermostaat voor bedreiging. In de loop van het gesprek regelen directe verbindingen van de amygdala naar de hersenstam onze autonome responsen, waardoor bijvoorbeeld onze hartslag versnelt als het gesprek verhit raakt.
Neuronen in de temporaalkwab zijn betrokken bij het herkennen en interpreteren van de emoties op het gezicht van de ander en met behulp van de hersenzenuwen in de hersenstam vormen we de gepaste lach of frons op ons gezicht in antwoord hierop.