Durf om te verbinden
22 Feb, 2023
Door Karlien Bongers
Op een doordeweekse ochtend lepelt kleine man, die allang niet klein meer is, opvallend stil zijn pap naar binnen. Ook al vinden zijn mamma’s de rust best prettig, we voelen dat er iets mis is. Voorzichtig zoeken we toenadering. Hij ziet op tegen de rekentoets omdat hij de juf daarbij niets mag vragen.
Hoewel het menselijke brein tot op hoge leeftijd plastisch blijft, is de frequentie van groeien en snoeien van zenuwsynapsen het hoogst in het kinderbrein. De basis van de interpretatie van zintuigelijke waarnemingen wordt gelegd in onze eerste levensjaren en kinderhersenen zijn zeer gevoelig voor de positieve en negatieve effecten van menselijke interacties. De mate waarin en de manier waarop we liefde, zorg en veiligheid ervaren als we klein zijn, bepaalt hoe onze hersenen vorm krijgen en in hoeverre we in ons later leven in staat zijn met nieuwsgierigheid en vertrouwen nieuwe ervaringen tegemoet te treden en ons durven te verbinden met wat ons omringt.
Het wereldwijde onderzoek naar traumatische ervaringen op de kinderleeftijd, oftewel Adverse Childhood Experiences (ACEs), heeft laten zien dat fysieke of emotionele verwaarlozing dan wel mishandeling leidt tot meer chronische ziekten zoals astma, depressie, diabetes en kanker op latere leeftijd. Ook de afwezigheid van een ouder blijkt dit effect te hebben, of dit nu komt door een scheiding, verslaving, ziekte of een gevangenisstraf. Onderzoek in Nederland liet zien dat in 2019 ruim 45 procent van de kinderen tenminste een ACE had en dat ruim een kwart een vorm van kindermishandeling had meegemaakt.1 Daarnaast ervaart tenminste een op de tien kinderen de gevolgen van fysieke bedreiging, uitschelden, uitlachen, buitensluiten en digitaal pesten door andere kinderen.2 Neuropathofysiologisch onderzoek laat zien dat stress in de jonge levensjaren en slachtoffer zijn van pesten leiden tot veranderingen van hersennetwerken en disregulatie van het limbisch systeem. Daardoor worden de emotieverwerking en hogere cerebrale functies aangetast. Als gevolg hiervan zijn deze kinderen zeer gevoelig voor gezichtsuitdrukkingen en zijn ze minder goed in staat hun emoties te reguleren en hun gedrag aan te passen. Bovendien kunnen ze minder goed redeneren, zijn ze cognitief minder flexibel en hebben ze een verminderd leervermogen.2 Hierdoor wordt hun scholing, socialisatie en loopbaanperspectief bedreigd en de kans op herhaling van negatieve menselijke interacties vergroot. Dit heeft niet alleen gevolgen voor het individuele welzijn, maar is ook een maatschappelijk probleem al was het alleen al omdat kindermishandeling in Nederland jaarlijks miljarden euro’s kost door extra zorggebruik en verminderde arbeidsproductie.3 Helaas is het risico op armoede of sociale exclusie bij volwassenen in de afgelopen 20 jaar gestegen van tien naar zestien procent4 waarvan uiteraard ook kinderen de negatieve gevolgen ervaren. Anno 2022 heeft in Nederland ruim een kwart van de kinderen tot 25 jaar een chronische ziekte. Bij een derde gaat het om een angststoornis of depressie en volgens onderzoekers is er een toename van deze aandoeningen door de Covid-19-overheidsmaatregelen.4 Daarnaast heeft Engels onderzoek laten zien dat het thuisblijven tot een sociaal-emotionele achterstand en een verminderde taalontwikkeling heeft geleid.5
‘En‘, vraag ik als we samen teruglopen van school, ‘hoe was de toets?’ ‘Goed’, antwoordt hij. ‘Juf zei dat we ieder apart, samen de toets gingen maken.’ Voorzichtig glimlach ik. Het versterkt mijn gevoel dat ouders een belangrijke bijdrage kunnen leveren bijvoorbeeld in de medezeggenschapsraad of via gesprekjes met de juffen op het schoolplein over groene zorg-plantjes in school, verbindend communiceren en zero-tolerance van pesten.
Meer informatie: www.cdc.gov/violenceprevention/aces/index, wij-leren.nl/trauma-kindermishandeling-jeugdervaringen.php
Bronvermelding:
1. Vink RM, van Dommelen P, van der Pal SM, et al. Self-reported adverse childhood experiences and quality of life among children in the two last grades of Dutch elementary education. Child Abuse Negl. 2019;95:104051. doi:10.1016/j.chiabu.2019.104051.
2. Palamarchuk IS, Vaillancourt T. Integrative Brain Dynamics in Childhood Bullying Victimization: Cognitive and Emotional Convergence Associated With Stress Psychopathology. Front Integr Neurosci. 2022;16:782154. Published 2022 Apr 27. doi:10.3389/fnint.2022.782154.
3. Speetjens, P, Thielen F, Have M ten, Graaf R de, Smit F. Kindermishandeling: economische gevolgen op de lange termijn. (2016). Tijdschrift voor psychiatrie. 2016;58: 706-711.
4. Vanneste YTM, Lanting CI, Detmar SB. The Preventive Child and Youth Healthcare Service in the Netherlands: The State of the Art and Challenges Ahead. Int J Environ Res Public Health. 2022;19(14):8736. Published 2022 Jul 18. doi:10.3390/ijerph19148736.
5. National Institute of Economic and Social Research. Covid-19 and the impact on early years education. Geraadpleegd op 11 januari 2023 via www.niesr.ac.uk/blog/covid-19-and-impact-early-years-education