Trillingen
15 Jun, 2022
Door Karlien Bongers
Het is stil. De versgevallen sneeuw eet het geluid. Boven ons twinkelen de drie sterren van de gordel van Orion en de poolster staat dichterbij dan ooit. Zonder onze netvormige sneeuwschoenen zouden we tot ons middel verdwijnen in het wit. ‘In den beginne was het Woord[1 wordt hier haast tastbaar’, denk ik terwijl ik bij zo’n 30 graden onder nul voortploeter.
Dan zegt mijn lief mijn naam. Ik stop en wacht. ‘Het voelt als bij de bevalling’, zegt ze. ‘Eerst was het overweldigend en daardoor beangstigend. Nu ik me eraan overgeef voel ik me verbonden met het grotere geheel’. Ik glimlach onder mijn buff die me verwarmt en beschermt tegen de kou van buiten.
Op het grensvlak van de ons bekende veilige culturele beschaving en de voor ons onbekende, soms beangstigende wildernis gebeurt iets magisch. Dit grensgebied, in vroeger tijden gemarkeerd door heggen of hekken, werd bewoond door zogenaamde heggenrijders of hekkenruiters. Deze eenlingen zorgden voor de lichamelijke en psychische gezondheid van de dorpelingen door hun planten- en kruidenkennis en hun vermogen contact te maken met voorouders, goden en plaatselijke natuurkrachten die als bijvoorbeeld elven en dwergen in bomen en onder stenen leefden. Door de massale kerstening die vaak met verzet, machtsmisbruik en vernietiging gepaard ging, verdwenen deze eenlingen uit het zicht en vergaten de dorpelingen de oude kennis.
Naast dat ik de bekende highlights van dit gebied wilde ervaren, zoals rendieren en een sleehondentocht, wilde ik ook iemand ontmoeten die nog zingt volgens de oude Sami-traditie, het zogenaamde yoiken. Hoewel deze zangvorm soms woorden gebruikt, bestaan de meeste yoiken alleen uit klanken. Je kunt het zien als schilderen met klanken waarbij de yoik een impressie is van een persoon, landschap, dier of voorwerp en de yoiker niet over ‘iets’ yoikt, maar ‘het iets’ yoikt. Zo yoikte Anagetha gisteren voor mij haar uitzicht uit haar raam, goeie en slechte koffie en haar overleden vader. Luisterend naar de klanken ‘zag’ ik het landschap, ‘proefde’ ik de koffie en ‘voelde’ ik de levendige energie van haar vader. Een yoik is niet alleen een vorm van zelfexpressie maar ook van creatie.2 Naast het positieve effect van muziek op gezondheid en welzijn3,4, blijkt yoiken ook te helpen om de eigen identiteit en een gevoel van verbinding5 te (her)vinden.
De stem van onze gids doorbreekt mijn mijmeringen. ‘Kijk het begint’, zegt hij en wijst naar het noorden. Daar ontstaat in het zwartblauw van de nacht een boogvormige witte nevel met daaronder vage groenige slierten. Met ons blote oog kunnen we niet zien dat protonen en elektronen door explosies op de zon met een gemiddelde snelheid van 1.440.000 kilometer per uur onze dampkring in worden geslingerd en worden aangetrokken door het magnetisch veld van de noordpool, terwijl protonen proberen negatief geladen elektronen te stelen van stikstof en zuurstofmoleculen in de dampkring. Het overschot aan energie dat in die strijd ontstaat en wordt omgezet in lichtdragende deeltjes (fotonen) kunnen we wel zien: het noorderlicht.
Hoewel magisch, ziet het er minder indrukwekkend uit dan op foto’s en videobeelden van dit fenomeen. ‘Onze ogen zien het niet goed’, vertelt de gids en nodigt ons uit om de nachthemel via onze mobieltjes te bekijken. Op dat kleine schermpje zie ik inderdaad wat ik dacht te gaan zien: het noorderlicht zoals ik het al kende.
Bronvermelding:
1. De Bijbel. Johannes 1 vers 1. Geraadpleegd op 10 mei 2022 van debijbel.nl/bijbel/NBV21/JHN.1/Johannes-1
2. Hämäläinen S, Musial F, Salamonsen A, Graff O, Olsen TA. Sami yoik, Sami history, Sami health: a narrative review. Int J Circumpolar Health. 2018;77(1):1454784. DOI: 10.1080/22423982.2018.1454784 br>
3. Stuckey HL, Nobel J. The connection between art, healing, and public health: a review of current literature. Am J Public Health. 2010;100(2):254-263. DOI: 10.2105/AJPH.2008.156497
4. Hämäläinen S, Musial F, Graff O, Olsen TA, Salamonsen A. Yoik experiences and possible positive health outcomes: an explorative pilot study. Int J Circumpolar Health. 2017;76(1):1271590. DOI: 10.1080/22423982.2016.1271590
5. Gaetani M, Min KS, Proulx C, Mema B. Reflection, refraction, resilience: the transformative potential of art. Can J Anaesth. 2021;1-4. Published online ahead of print, 2021 Nov 16. DOI: 10.1007/s12630-021-02147-3