Hoe open staat jouw klep?
15 Dec, 2022
Door Karlien Bongers
Op weg naar een nieuwe STIBIG-lesdag zijn de ruitenwissers in gevecht met de druppels op de voorruit van de auto. De nationale nieuwszender houdt me gezelschap. Als ik de tunnel bij Amsterdam in rijd ben ik overtuigd: wij Nederlandse ingezetenen hebben een groot probleem. Of eigenlijk hebben we een pakket van vele, lastige en moeilijk oplosbare problemen.
Het probleem van het hebben van een probleem bestaat niet alleen uit dagelijkse negatieve consequenties zoals tekorten in essentiële behoeften of een beperking van vrijheid, het heeft ook effect op ons lichamelijk functioneren inclusief de werking van ons brein. Doordat alles wat we als nieuw, onvoorspelbaar, bedreigend en/of oncontroleerbaar ervaren de biologische stressrespons activeert, maken we bij een probleem meer cortisol en transcriptiefactoren die onze gezondheid en welbevinden negatief beïnvloeden, ook op de langere termijn. Bovendien komt ook ons brein bij een biologische stressrespons in de zogenaamde overlevingsstand waarbij ons geheugen minder goed werkt en de hogere hersenfuncties, zoals plannen en redeneren, op een veel lager pitje functioneren. Hetzelfde geldt voor ons zogenaamde default-mode-netwerk (DMN). Dit netwerk, dat ook defaultnetwerk, rust-stand-netwerk of taak-negatief-netwerk wordt genoemd, is actief als we ‘niets’ doen bijvoorbeeld bij dagdromen en bij zogenaamde metacognitieve processen zoals zelfreflectie, mentaal tijdreizen en nadenken over morele vraagstukken.
De ontdekking van het defaultnetwerk in 2001 was een toevalsbevinding van neurowetenschappers die met functionele MRI (fMRI) ontdekten dat sommige hersendelen van mensen in de controlegroep (die niets deden) actiever waren dan die van hun proefpersonen.1
Vervolgonderzoek heeft laten zien dat het defaultnetwerk uit talloze hersenbanen bestaat die emotieregulerende hersengebieden – zoals de mediale prefrontale cortex en het limbisch systeem – en hersendelen die te maken hebben met (autobiografisch) geheugen – zoals de pariëtale en temporale kwabben en de hippocampi –met elkaar verbinden.
Je zou kunnen zeggen dat dit defaultnetwerk het ‘ego-netwerk’ is, omdat het met name actief is bij gedachten aan jezelf in verhouding met anderen in toekomst en verleden.2 Hoewel bijvoorbeeld zelfreflectie kan helpen jezelf te verbeteren, heeft het ook een schaduwkant zoals blijkt uit het onderzoek waarbij werd geconstateerd dat dagdromen vaak een ongelukkig gevoel bewerkstelligt.3 Daarnaast gaat een actief defaultnetwerk, oftewel het ervaren van de individuele identiteit, gepaard met een gevoel van afgescheidenheid van dat wat je omringt zoals bijvoorbeeld de mensen, vogels en bomen in je straat.
Recenter fMRI-hersenonderzoek naar de effecten van de hallucinogene stof psilocybine van paddo’s, toonde een verrassend lage activatie van het defaultnetwerk bij de proefpersonen terwijl deze een psychedelische reis beleefden waarin ‘het zelf’ opgelost was en de persoon een ervaring had een onlosmakelijk onderdeel te zijn van een liefdevol groter geheel.
Het default- ofwel het ego-netwerk zou je kunnen vergelijken met een klep die meer of minder openstaat naar ‘iets groters dan jezelf’. Het focussen op je eigen problemen maakt dat de klep zich meer sluit en je creatief probleemoplossend vermogen vermindert. Staat de klep meer open, dan ben je minder gefixeerd op jezelf en kun je met meer openheid nieuwe informatie tot je nemen wat kan leiden tot creatieve innovaties. Hoe ver deze klep openstaat, is deels aangeboren en kun je positief beïnvloeden door bijvoorbeeld meditatie.5
Als ik uit de tunnel bij Amsterdam kom, zie ik een dubbele regenboog boven de stad.
Bronvermelding:
1. Raichle ME, MacLeod AM, Snyder AZ, Powers WJ, Gusnard DA, Shulman GL. A default mode of brain function. Proc Natl Acad Sci U S A. 2001;98(2):676-682. doi:10.1073/pnas.98.2.676
2. Yeshurun Y, Nguyen M, Hasson U. The default mode network: where the idiosyncratic self meets the shared social world. Nat Rev Neurosci. 2021;22(3):181-192. doi:10.1038/s41583-020-00420-w
3. Killingsworth MA, Gilbert DT. A wandering mind is an unhappy mind. Science. 2010;330(6006):932. doi:10.1126/science.1192439
4. Carhart-Harris RL, Erritzoe D, Williams T, et al. Neural correlates of the psychedelic state as determined by fMRI studies with psilocybin. Proc Natl Acad Sci U S A. 2012;109(6):2138-2143. doi:10.1073/pnas.1119598109
5. Brewer JA, Worhunsky PD, Gray JR, Tang YY, Weber J, Kober H. Meditation experience is associated with differences in default mode network activity and connectivity. Proc Natl Acad Sci U S A. 2011;108(50):20254-20259. doi:10.1073/pnas.1112029108