Epigenetica

24 Feb, 2020

Door Nadja van der Kleut

De hongerwinter van ’44-’45 uit de Tweede Wereldoorlog is een duidelijk voorbeeld van epigenetica, waarin ervaringen en omgeving invloed hadden op het DNA en de ontwikkeling van de baby’s uit die tijd. Zwangere moeders hadden te weinig eten voor hun ongeboren kind, dat desondanks ogenschijnlijk gezond geboren werd. Pas op latere leeftijd begonnen deze kinderen veelvuldig gezondheidsproblemen te krijgen, zoals overgewicht, hoog cholesterol en meer kans op hart- en vaatziekten.

Nader onderzoek bij deze kinderen wees uit dat ‘groei’genen anders waren afgesteld.¹ Hierdoor konden de foetussen in de baarmoeder het gebrek aan voedsel opvangen. Hun metabolisme was dusdanig aangepast dat het lichaam efficiënt met voedsel om kon gaan. Na de oorlog was er meer dan genoeg voedsel, waar hun metabolisme niet op ingesteld was. Daardoor ontstonden op volwassen leeftijd gezondheidsproblemen.

Epigenetica betekent letterlijk ‘rondom het DNA’ en vormt de missende schakel tussen ‘nature’ en ‘nurture’.²
Nature heeft betrekking op de invloed van de genetische informatie die is vastgelegd in de overerfbare DNA-code van allerlei eigenschappen, de genen genoemd.³ De gehele DNA-code verschilt maar weinig tussen individuen.
Met nurture wordt de invloed van persoonlijke omstandigheden en ervaringen op de gezondheid van een individu bedoeld, zoals levensstijl, opvoeding, blootstelling aan milieufactoren, stress of voeding. Het heeft heel lang geduurd voordat wetenschappers geloofden dat de omgeving invloed kon uitoefenen. De Engelse bioloog Conrad Waddington was de eerste die in 1942 de term epigenetica bedacht voor de invloed van de omgeving op een individu.

De moderne epigenetica bestudeert niet alleen de uitwerking van genen op de ontwikkeling van een organisme, maar ook de uitwerking van genen in het leven van de kinderen en de kleinkinderen.
De genen vormen slechts twee procent van het DNA. De overige 98 procent van de DNA-code werd lange tijd als ‘junk-DNA’ gezien. Inmiddels is bekend dat dit junk-DNA echter een belangrijke aansturende rol heeft in de expressie van genen. Elke cel binnen een individu bevat dezelfde DNA-code en toch zijn er diverse soorten cellen. Door epigenetica kan ieder celtype genen uitschakelen die niet van belang zijn voor de werking van die cel. Of juist genen aanzetten die het onderscheid in celtype gaan maken.⁴ Epigenetica is als stoplichten en slagbomen die het verkeer regelen dat op de weg (het DNA) rijdt.

1. Erfocentrum. (z.d.). Epigenetica: de invloed van ervaringen en omgeving | Erfelijkheid.nl. Geraadpleegd op 30 december 2019
2. Mannens, M. (2017, 30 november). Bekijk: Nature en Nurture. Geraadpleegd op 30 december 2019
3. Joosten, P. (2019a, 28 november). DNA: test, betekenis & genetica. 5x toepassing & impact. Geraadpleegd op 30 december 2019
4. Joosten, P. (2019, 28 november). Epigenetica. Hoe, wat & waarom? (5 voorbeelden + tips). Geraadpleegd op 30 december 2019
5. Bonusan. (z.d.). 5 onderzoeken naar epigenetica. Geraadpleegd op 30 december 2019
6. Tuenter, A. (2017, 20 april). Bekijk: Je opa’s trauma overerven. Geraadpleegd op 30 december 2019