Hoe werken psychofarmaca op je brein?

21 Oct, 2019

Door Nadja van de Kleut

Veel cliënten komen onze praktijk binnen met klachten die te maken hebben met slaap, angst of stemming en ze gebruiken een of andere vorm van psychofarmaca, zoals slaapmedicatie of antidepressiva. Deze medicatie wordt door artsen veelvuldig ingezet bij allerlei psychiatrische stoornissen. Wat is de werking van deze psychofarmaca op het zenuwstelsel?

De communicatie in een neuron verloopt door middel van impulsen en de overdracht van informatie naar volgende neuronen vindt plaats met behulp van neurotransmitters. Ieder neuron heeft receptoren op de celmembraan die neurotransmitters kunnen ontvangen. De koppeling tussen de neurotransmitter en de receptor is als een sleutel-slotcombinatie.

Er zijn inmiddels veel verschillende neurotransmitters bekend die werkzaam zijn in het zenuwstelsel.^1,2 Zo is acetylcholine bijvoorbeeld belangrijk voor spierbeheersing, leren en geheugen. Serotonine daarentegen regelt emotioneel evenwicht, darmwerking, rust, positieve levenshouding en veerkracht. Dopamine beïnvloedt motivatie, besluitvaardigheid, focus en alertheid. En adrenaline en noradrenaline werken met name in het sympathische zenuwstelsel en zorgen ervoor dat het lichaam in actie kan komen als er gevaar is. De meest rustgevende (inhiberende) neurotransmitter is GABA (gamma-aminoboterzuur), die zorgt voor een goede prikkelverwerking, kalmte en rust, geduld en herstelvermogen. De meest exciterende (stimulerende) is glutamaat, die met name betrokken is bij het geheugen. GABA wordt aangemaakt uit glutamaat en is daar ook een hele belangrijke tegenhanger van. Bij een stressreactie wordt er niet alleen adrenaline vrijgemaakt, maar ook meer GABA, zodat er geen overdreven reactie plaatsvindt.
Een reactie van een neuron ontstaat als gevolg van de netto-reactie van alle exciterende en inhiberende neurotransmitters samen.

Om te voorkomen dat neurotransmitters te lang actief blijven, worden ze afgebroken door een enzym of opgenomen in het neuron dat de neurotransmitter heeft geproduceerd. Op deze manier kan het lichaam heel makkelijk de reactie op prikkels reguleren. Daarnaast zijn neuronen in staat om het aantal receptoren op het celoppervlak aan te passen afhankelijk van de frequentie en intensiteit van de prikkels. Dit wordt ook wel een epigenetische aanpassing genoemd. Bij een stressreactie, zoals wanneer we een deadline moeten halen, worden tijdelijk meer neurotransmitters afgegeven. Omdat de neuronen in zo’n geval steeds overprikkeld worden, zorgen ze voor een downregulatie van het aantal receptoren, zodat ze ongevoeliger worden voor reactie. Dit is te vergelijken met het dragen van kleding; je merkt na een tijdje niet meer dat je een truitje aanhebt, omdat de voortdurende prikkeling van de stof de neuronen ongevoeliger maakt.

1. Gregoire, L. (2014). Anatomie en fysiologie van de mens (4de editie). Amersfoort, Nederland: ThiemeMeulenhoff. ISBN 9789006925630
2. von Bohlen und Halbach, O., & Dermietzel, R. (2002). Neurotransmitters and Neuromodulators: Handbook of Receptors and Biological Effects. Weinheim: Wiley.
3. Zorginstituut Nederland (z.d.) Geneesmiddelgroepen. Farmacotherapeutisch Kompas Geraadpleegd op 21 augustus 2019 van www.farmacotherapeutischkompas.nl