Long covid: toewerken naar een integrale aanpak
20 Apr, 2023
Door Marloes van Heijningen-Waanders
Het aantal mensen met long covid stijgt naar ongekende hoogte. De ziektelast is groot en mensen zijn naarstig op zoek naar behandelmethoden. Alhoewel de pathofysiologie van long covid nog niet geheel helder is, lijkt duidelijk dat het een multisysteemziekte betreft. Het heeft veel raakvlakken met andere multisysteemziekten, zoals myalgische encefalomyelitis/chronisch vermoeidheidssyndroom (ME/CVS). Interventies op orgaanniveau, de energiebalans en het autonome zenuwstelsel zijn effectief, maar helaas is niet iedereen daar (volledig) bij gebaat. Ook een integrale aanpak en het aanspreken van strategieën voor zelfmanagement van de ziekte kunnen van betekenis zijn. Onlangs is door onderzoekers van de Post Covid Kliniek in Oxford een zelfhulpgids gepubliceerd. Bevindingen worden later in dit artikel gedeeld.
Long covid, of het postcovidsyndroom, kenmerkt zich door chronische, vaak hardnekkige symptomen die langer dan drie maanden aanhouden na een infectie met het SARS-CoV-2-virus. Een schatting is dat op dit moment wereldwijd tenminste 65 miljoen mensen long covid hebben.1 Het betreft zowel volwassenen als kinderen en het heeft een aanzienlijke impact op de dagelijkse activiteiten en het sociale leven. Het meest genoemde symptoom is hevige vermoeidheid. Andere veelvoorkomende symptomen zijn kortademigheid, hersenmist, cognitieve problemen (zoals geheugenverlies en concentratieproblemen), pijnen op de borst en in het lichaam, hartkloppingen en meer.2 Ze beslaan veelal het neurologische, cardiovasculaire, respiratoire, gastro-intestinale en het musculoskeletale systeem.3 Kenmerkend is dat klachten bovendien fluctueren. Ze nemen toe en af en niet altijd is duidelijk wat de trigger is geweest. Het kan niet anders dan dat het diverse klachtenpatroon vraagt om een multidimensionale aanpak van de klachten.
De pathofysiologie van long covid is complex. Long covid kan zich ontwikkelen in zowel individuen met een ernstige acute SARS-CoV-2-infectie, als in individuen met de milde of asymptomatische vorm.4 Long covid lijkt verband te houden met orgaanschade die direct tijdens de acute ziekte is ontstaan, maar lijkt ook gerelateerd aan andere, minder goed gekarakteriseerde mechanismen zoals ontregeling van (immuun)systemen als gevolg van persisterende virale infectie of auto-immuniteit zonder dat er sprake is van orgaanschade.5 Deze twee hoofdmechanismen kunnen echter bij elke patiënt overlappen. Een bijkomende moeilijkheid is bovendien dat klachten kunnen overlappen met verschillende andere aandoeningen die niet specifiek gerelateerd zijn aan covid, waaronder het post-intensive-care-syndroom (PICS) of verergering van reeds bestaande gezondheidsproblemen. Er is daarnaast een groep patiënten die klachten vertoont die niet zozeer het gevolg zijn van het virus, maar van het trauma dat covid heeft veroorzaakt (psychosomatische oorsprong). Long covid komt vaker voor bij kwetsbare individuen, vrouwen, alsook op hogere leeftijd en na ziekenhuisopname voor covid.
Lees het gehele artikel vanaf pagina 48 in het VNIG 3/23.
Wilt u het gehele artikel als PDF bestand ontvangen? Bestel het dan hier voor € 3,50.
Bronvermelding:
1. Davis HE, McCorkell L, Vogel JM, Topol EJ. Long COVID: major findings, mechanisms and recommendations. Nat Rev Microbiol. 2023 Jan 13;1–14.
2. Oxford Long Covid Clinic. (2022). Long covid zelfhulpgids: Wetenschappelijke informatie en praktische tips voor langdurige klachten na corona. Utrecht: Kosmos
3. Scurati R, Papini N, Giussani P, Alberti G, Tringali C. The Challenge of Long COVID-19 Management: From Disease Molecular Hallmarks to the Proposal of Exercise as Therapy. Int J Mol Sci. 2022 Oct 14;23(20):12311.
4. Buonsenso D, Di Gennaro L, De Rose C, Morello R, D’Ilario F, Zampino G, et al. Long-term outcomes of pediatric infections: from traditional infectious diseases to long Covid. Future Microbiol. 2022 May;17:551–71.
5. Castanares-Zapatero D, Chalon P, Kohn L, Dauvrin M, Detollenaere J, Maertens de Noordhout C, et al. Pathophysiology and mechanism of long COVID: a comprehensive review. Ann Med. 2022 Dec;54(1):1473–87.
6. Bonaventura A, Vecchié A, Dagna L, Martinod K, Dixon DL, Van Tassell BW, et al. Endothelial dysfunction and immunothrombosis as key pathogenic mechanisms in COVID-19. Nat Rev Immunol. 2021 May;21(5):319–29.
7. Silva CC, Bichara CNC, Carneiro FRO, Palacios VR da CM, Berg AVSV den, Quaresma JAS, et al. Muscle dysfunction in the long coronavirus disease 2019 syndrome: Pathogenesis and clinical approach. Rev Med Virol. 2022 Nov;32(6):e2355.
8. Klein J, Wood J, Jaycox J, Lu P, Dhodapkar RM, Gehlhausen JR, et al. Distinguishing features of Long COVID identified through immune profiling. medRxiv. 2022 Aug 10;2022.08.09.22278592.
9. Twomey R, DeMars J, Franklin K, Culos-Reed SN, Weatherald J, Wrightson JG. Chronic Fatigue and Postexertional Malaise in People Living With Long COVID: An Observational Study. Phys Ther. 2022 Apr 1;102(4):pzac005.
10. Roth A, Chan PS, Jonas W. Addressing the Long COVID Crisis: Integrative Health and Long COVID. Glob Adv Health Med. 2021 Nov 16;10:21649561211056596.
11. Singh S, Kola P, Kaur D, Singla G, Mishra V, Panesar PS, et al. Therapeutic Potential of Nutraceuticals and Dietary Supplements in the Prevention of Viral Diseases: A Review. Front Nutr. 2021;8:679312.
12. Barrea L, Grant WB, Frias-Toral E, Vetrani C, Verde L, de Alteriis G, et al. Dietary Recommendations for Post-COVID-19 Syndrome. Nutrients. 2022 Mar 20;14(6):1305.
13. Haß U, Herpich C, Norman K. Anti-Inflammatory Diets and Fatigue. Nutrients. 2019 Sep 30;11(10):2315.
14. Yang HJ, Setou N, Koh E. Utilization of Mind-Body Intervention for Integrative Health Care of COVID-19 Patients and Survivors. Int J Environ Res Public Health. 2022 May 29;19(11):6618.
15. Vainauskienė V, Vaitkienė R. Enablers of Patient Knowledge Empowerment for Self-Management of Chronic Disease: An Integrative Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Feb 24;18(5):2247.